Povišen krvni pritisak ili hipertenzija predstavlja faktor rizika, između ostalog, za nastanak srčanog udara (infarkt miokarda), moždanog udara (šlog), srčane i bubrežne slabosti, bolesti perifernih arterija. Hipertenzija je, kako objašnjava dr Zoja Stanković, specijalista interne medicine, sistemska bolest koja se karakteriše povišenim vrijednostima krvnog pritiska (pritisak krvi koju srce pumpa, na krvne sudove), ali je i uslovljena mnogobrojnim faktorima rizika.
– Mnogobrojni faktori rizika koji su povezani sa nastankom hipertenzije su, između ostalih, godine - muškarci češće razvijaju hipertenziju do 65. godine, a žene posle 65. godine, zatim porodična anamneza, gojaznost, fizička neaktivnost. Među faktorima rizika su i pušenje, nikotin iz duvanskog dima trenutno povećava krvni pritisak, a pušenje predstavlja i faktor rizika za razvoj ateroskleroze (oštećenja unutrašnjeg zida arterija i posljedičnog suženja), zatim prekomjerni unos soli i smanjen unos kalijuma, kao i prekomjerna konzumacija alkohola (sve preko jednog pića za žene, i dva pića za muškarce se smatra prekomjernim unosom alkohola (3,3 dcl piva, 1,5 dcl vina i 0,5 dcl žestokog pića). U faktore rizika za nastanak hipertenzije ubrajaju se i stres, kao i hronične bolesti poput dijabetesa i bolesti bubrega – navodi dr Stanković.
Što je količina krvi koju srce pumpa veća, i što je zid krvnog suda uži, manje elastičan, to je krvni pritisak veći.
– Normalne vrijednosti krvnog pritiska su ispod 120/80mmHg, gdje je vrijednost od 120, vrijednost sistolnog (tzv. „gornji”), a 80 je vrijednost dijastolnog (tzv. „donji”) krvnog pritiska. U ostale kategorije povišenog krvnog pritiska su povišen krvni pritisak (sistolni pritisak između 120-129mmHg, a dijastolni ispod 80mmHg) stadijum 1 hipertenzije (sistolni pritisak između 130-139mmHg, dijastolni 80-89mmHg) zatim Stadijum 2 hipertenzije (sistolni pritisak 140mmHg i više, dijastolni 90mmHg i više, kao i hipertenzivna kriza (hitno stanje) gdje je sistolni pritisak veći od 180mmHg, dijastolni veći od 120mmHg. Pored ovih, izdvaja se i posebna kategorija, a to je izolovana sistolna hipertenzija (sistolni pritisak je ≥130mmHg, a dijastolni <80mmHg), i ona je češća kod starijih od 65 godina – kaže Stanković.
Ona dodaje da postoje dva osnovna tipa hipertenzije i to primarna (esencijalna, idiopatska) i sekundarna hipertenzija.
– Primarna hipertenzija u 90 do 95 odsto je nepoznatog uzroka, vjerovatno kao rezultat sadejstva genetike i faktora sredine, a kod sekundarne hipertenzije- uzrok hipertenzije je poznat, a vrijednosti krvnog pritiska su obično veće nego kod pacijenata sa primarnom hipertenzijom. Najčešći uzroci sekundarne hipertenzije su bolesti bubrega (suženje bubrežne arterije, bolesti parenhima bubrega), sindrom prekida disanja u spavanju, poremećaj rada štitaste žlijezde, tumori nadbubrežne žlijezde, urođene anomalije krvnih sudova, određeni ljekovi poput kontraceptivnih pilula, kortikosteroida, kao i droge poput kokaina i amfetamina – navodi naša sagovornica.
Većina oboljelih od hipertenzije nema simptome, čak i ako su vrijednosti krvnog pritiska izrazito povišene. Mogu se javiti nespecifične tegobe, kao što su osjećaj nedostatka vazduha, pritiska u grudima, glavobolja, krvarenje iz nosa.
–Period bez simptoma, ili sa nespecifičnim tegobama može trajati godinama, a mogu se javiti i simptomi oštećenja ciljnih organa kao što su neurološki (glavobolja, mučnina, povraćanje, gubitak vida, konfuzija, slabost, poremećaj stanja svijesti, do kome), bolovi u grudima (srčani udar, edem pluća, rascjep aorte) i bubrežna slabost – navodi Stanković.
Kako je kazala, povišene vrijednosti krvnog pritiska dovode do oštećenja zida krvnih sudova, kao i drugih organa.
– Što su vrijednosti više i što duže to traje, to su oštećenja organa veća. Nekontrolisane vrijednosti krvnog pritiska mogu dovesti do ozbiljnih komplikacija, a neke od njih su hipertenzivna kriza koja se karakteriše oštećenjem ciljnih organa (encefalopatija, plućni edem, promjene na očnom dnu i oštećenje bubrega) i predstavlja hitno stanje, srčani udar i moždani udar, srčana slabost koja u početku razvija zadebljanje srčanog mišića, jer srce pumpa krv „pod visokim pritiskom”, a kasnije srčani mišić slabi i ne može da zadovolji potrebe organizma za krvlju, kao i bubrežne komplikacije koje promjene na krvnim sudovima mogu dovesti do razvoja bubrežne slabosti. Tu su i promjene na očnom dnu koje se manifestuju različitim stepenom oštećenja i mogu dovesti i do gubitka vida, metabolički sindrom koji predstavlja skup poremećaja metabolizma koji se karakteriše povećanjem obima struka, hiperomtenzijom, povišenim vrijednostima insulina, povišenim vrijednostima triglicerida i sniženim nivoom „dobrog” holesterola (HDL), a predstavlja faktor rizika za razvoj šećerne i kardiovaskularnih bolesti, zatim aneurizme i demencija koja se javlja kao posledica promjena na krvnim sudovima ili kao posledica šloga – objašnjava Stanković.
Dijagnoza hipertenzije se ne postavlja jednim mjerenjem povišenih vrijednosti krvnog pritiska.
– Najčešće su potrebna 2 do 3 mjerenja od strane ljekara, u razmaku od par dana, uz prethodnu odgovarajuću pripremu (sat vremena prije mjerenje ne pušiti, ne baviti se napornim fizičkim aktivnostima i ne piti kafu). S obzirom na to da čak i do trećine pacijenata ima povišen krvni pritisak samo pri ulasku u ordinaciju („hipertenzija bijelog mantila”), možda će za postavljanje dijagnoze biti potrebno i mjerenje u kućnim uslovima ili 24-časovno mjerenje (tzv. holter krvnog pritiska). Krvni pritisak se pri prvoj posjeti mjeri na obje ruke, a na sledećim kontrolama na ruci gdje su prvobitno izmjerene veće vrijednosti. Po postavljanju dijagnoze hipertenzije, sledeći koraci, pored prethodno sprovedenog fizikalnog pregleda (uz izračunavanje indeksa tjelesne mase (BMI), obima struka i kukova su laboratorijske pretrage, koje obuhvataju nalaz krvne slike, biohemijske analize (šećer u krvi, natrijum, kalijum, parametre bubrežne funkcije-urea i kreatinin, mokraćna kisjelina, jetrine enzime, holesterol (HDL i LDL)), analizu mokraće, određivanje stepena bubrežne funkcije i količine bjelančevina u mokraći. U osnove analize spada i EKG zapis, a po procjeni ljekara i ultrazvuk srca, pregled očnog dna, ultrazvučni pregled trbuha i krvnih sudova vrata i nogu. Dodatne hormonske analize, kao i različita snimanja (CT, NMR), sprovode ljekari subspecijalisti prilikom dijagnostičke obrade, a kod sumnje na sekundarne uzroke hipertenzije – zaključuje Stanković. N.S.

---

Ne preskačite ljekove
Zoja Stanković otkriva da se vrijednosti krvnog pritiska nakon navršene 18. godine mjere jednom u dvije godine, a posle 40. godine i ukoliko ste u riziku od povišenog krvnog pritiska (a između 18. - 39. godine), jednom godišnje, kod svog ljekara.
– Djeca i trudnice, kao posebna kategorija, takođe podliježu redovnim kontrolama krvnog pritiska, a u sklopu sistematskih i kontrolnih pregleda.
Ako ne uzimate ljekove za hipertenziju onako kako vam je propisano, bilo da preskačete dozu zbog nestašice lijeka, neželjenog efekta ili jednostavno zaboravljate, morate obavijestiti o tome svog ljekara kako bi zajedno došli do rješenja. Pored terapije ljekovima, neophodno je da sprovodite i odgovarajući higijensko-dijetetski režim, a sve u cilju sprečavanja nastanka komplikacija ove bolesti. Hipertenzija je hronična bolest, a ne trenutno stanje i može izazvati brojne, teške komlikacije i zahtijeva doživotni tretman – poručuje Stanković.



”S obzirom na to da čak i do trećine pacijenata ima povišen krvni pritisak samo pri ulasku u ordinaciju („hipertenzija bijelog mantila”), možda će za postavljanje dijagnoze biti potrebno i mjerenje u kućnim uslovima ili 24-časovno mjerenj


Kako se liječi krvni pritisak 
Postoje nefarmakološke i farmakološke mjere liječenja povišenog pritiska, a cilj je sprečavanje nastanka komplikacija. Optimalne vrijednosti krvnog pritiska, kako navodi dr Stanković, zavise od više faktora (godine starosti, pridružene bolesti i stanja).

– Vrijednost ispod 130/80mmHg je idealna za pacijente od 65 i više godina, za one koji imaju bubrežnu, šećernu ili koronarnu bolest, kao i za mlađe od 65 godina, uz 10-godišnji rizik od kardiovaskularnog događaja koji je ≥10% (izračunava ljekar pomoću posebnih tabela). Odluka o počinjanju i načinu liječenja, zavisi od visine krvnog pritiska, pridruženih faktora rizika i oštećenja drugih organa – navodi Stanković.

U nefarmakološke mjere spada higijensko-dijetetski režim, koji podrazumijeva smanjen unos soli, gubitak u tjelesnoj masi (kod gojaznih), fizičku aktivnost, ograničenje unosa alkohola, prestanak pušenja, kontrolu stresa.

– Vrlo često, ove mjere nisu dovoljne, te se primjenjuju različiti ljekovi za snižavanje krvnog pritiska, čiji izbor zavisi od mnoštva faktora i svaki pacijent zahtijeva poseban pristup. Osnovne grupe ljekova koje se koriste su tiazidni diuretici koji djeluju na bubrege izazivajući sekreciju vode i natrijuma putem mokraće, čime se smanjuje volumen krvi, zatim ihibitori angiotenzin konvertujućeg koji krvne sudove, blokirajući stvaranje supstance koja izaziva njihovo suženje. Koriste se i blokatori angiotenzinskih receptora blokiraju dejstvo upstance, zatim blokatori kalcijumskih kanala koji djeluju na zid krvnog suda, relaksirajući ga. Takođe, koriste se i beta blokatori, kao i alfa i beta blokatori, antagonisti aldosterona, vazodilatatori, centralni antihipertenzivi – navodi Stanković.

Internista dodaje da se ljekovi iz svih ovih grupa, mogu koristiti samostalno, kao jedan lijek ili više njih, u zavisnosti od kontrole krvnog pritiska.

– Kod većine pacijenata radi dostizanja ciljnih vrijednosti, potrebno je korišćenje više od jednog lijeka. Često se propisuju i kombinacije dva ili više ljekova u manjim dozama, u jednoj tableti (radije nego jedan lijek u visokoj dozi), jer se na taj način pojačava njihovo međusobno dejstvo. Ukoliko se vrijednosti krvnog pritiska održavaju visokim, i pored primjene najmanje tri različita antihipertenziva, od kojih je jedan diuretik, može se govoriti o rezistentnoj hipertenziji – navodi internista.